Τα παιδιά των άστρων
Σαν σήμερα, ή σχεδόν σαν σήμερα τέλοσπάντων, συνέβησαν 3 μεγάλες τραγωδίες στον αγώνα του ανθρώπου για την εξερεύνηση του διαστήματος:
-Στις 27 Ιανουαρίου 1967 οι αστροναύτες Γκρίσομ, Τσάφι και Γουάιτ που επρόκειτο να αποτελέσουν το πλήρωμα της πρώτης πτήσης του προγράμματος Apollo καίγονται ζωντανοί μέσα στην κάψουλα όπου γινόταν μια εξομοίωση της επικείμενης πτήσης τους.
-Στις 28 Ιανουαρίου του 1986 το διαστημικό λεωφορείο Τσάλεντζερ εκρήγνυται ελάχιστα λεπτά μετά την απογείωση του από το ακρωτήριο Κανάβεραλ παρασέρνοντας στο θάνατο το 7μελές πλήρωμα του. Η πτήση αυτή είχε ιδιαίτερα συμβολικό χαρακτήρα καθώς για πρώτη φορά συμμετείχε ένας απλός πολίτης σε μια διαστημική αποστολή, μια νεαρή Αμερικάνα δασκάλα.
-Και στις 1 Φεβρουαρίου του 2003 το διατημικό λεωφορείο Κολούμπια εκρήγνυται πάνω από το Τέξας, ενώ επέστρεφε στο ακρωτήριο Κέννεντυ από μια 16ήμερη αποστολή σε τροχιά γύρω από τη Γη. Άμεσο θάνατο βρίσκουν και τα 7 μέλη του πληρώματος του, μεταξύ των οποίων και ο πρώτος Ισραηλινός άνθρωπος στο διάστημα.
Αυτά τα 3 γεγονότα σημάδεψαν ανεξίτηλα την προσπάθεια του ανθρώπου για την εξερεύνηση του διαστήματος. Στην πρώτη περίπτωση οι συνέπειες του τραγικού δυστυχήματος των αστροναυτών του Apollo 1 ήταν ότι οι τεχνικοί της NASA έμαθαν από τα λάθη τους, έκαναν τις απαραίτητες διορθωτικές προσαρμογές, είχαν από πίσω τους και τεράστια κρατική συμπαράσταση αλλά και ευρεία λαϊκή συναίνεση, κι έτσι μόλις μετά από 2,5 χρόνια το όνειρο πήρε σάρκα και οστά και στις 20 Ιουλίου του '69 ο άνθρωπος πάταγε στο φεγγάρι. Στις άλλες περιπτώσεις όμως η διαστημική εξερεύνηση έκανε πολλά βήματα προς τα πίσω. Η καταστροφή του Τσάλεντζερ κλόνισε την πίστη του κοινού ως προς την αξιοπιστία των διαστημικών αποστολών (καταλυτικό ρόλο σε αυτό έπαιξε και η παρουσία της δασκάλας που έλεγα πιο πάνω), έκανε τους ανθρώπους της NASA να γίνουν πολύ πιο προσεκτικοί και υπέρ του δέοντος διστακτικοί και αναβλητικοί στα επόμενα σχέδια τους και την αμερικανική κυβέρνηση να γίνει πολύ πιο φειδωλή ως προς τη χρηματοδότηση των διαστημικών προγραμμάτων. Τα πράγματα έγιναν ακόμη πιο στενάχωρα για τη NASA μετά την πρόσφατη τραγωδία του Κολούμπια.Μόλις πέρσι, 2 χρόνια μετά την καταστροφή αυτή, αποτόλμησε η ΝASA να πραγματοποιήσει ξανά εκτόξευση επανδρωμένου πυραύλου στο Διάστημα. Και αυτή τη στιγμή το πλάνο της είναι να επιστρέψει ο άνθρωπος στο φεγγάρι το 2018, δηλαδή σχεδόν 50 χρόνια μετά από τότε που το επισκέφτηκε για πρώτη φορά! Και για τη συνέχεια το πρόγραμμα έχει Άρη (σιγά σιγά) και βλέπουμε...
Πρεσβεύω μια άποψη. Ο άνθρωπος πρέπει να φύγει από τη Γη και να επεκταθεί σε άλλους πλανήτες και σε άλλα ηλιακά συστήματα. Δεν τον χωράει πια η Γη. Ο πλανήτης είναι πολύ μικρός για εμάς. Δεν είναι μόνο ζήτημα του να εξερευνήσουμε το αχανές διάστημα ικανοποιώντας την περιέργεια μας και τη διάθεση μας για διαστημικές περιπέτειες. Σαφώς και αυτό παίζει πολύ σημαντικό ρόλο και είναι βασικό στοιχείο της ανθρώπινης ψυχοσύνθεσης (αν και στους περισσότερους σύγχρονους ανθρώπους έχει εξασθενήσει πολύ) όμως για μένα προέχει κάτι άλλο. Κι αυτό είναι η επιβίωση, καταρχήν, κι η εξέλιξη του ανθρώπινου είδους (αν και για μένα επιβίωση κι εξέλιξη είναι ταυτόσημες έννοιες, αφού ζωή=κίνηση, αλλαγή, διαρκής προσαρμογή και συνεπώς εξέλιξη=επιβίωση). Όσο ο άνθρωπος κλείνεται στο καβούκι του, επιθυμεί ησυχία, τάξη κι ασφάλεια και αποφεύγει το ρίσκο στη ζωή του όπως η διάολος το λιβάνι, τόσο πιο πολύ βαδίζει προς τον οριστικό θάνατο και την εξάλειψη. Η φτιάξη μας δεν συμβιβάζεται με τον περιορισμό και την περιχαράκωση. Η περιθωριοποίηση κι η απομόνωση είναι αλάνθαστη συνταγή παρακμής, κατάπτωσης και τελικά καταστροφής. Μας το διδάσκει η ανθρώπινη ιστορία. Η περίοδος ακμής του κάθε πολιτισμού συνδέθηκε με την εξωστρέφεια, την εξερεύνηση, την περιπέτεια, το σπάσιμο των συνόρων και το άνοιγμα νέων οριζόντων. Εντάξει, άλλοτε με ειρηνικά και άλλοτε με πολεμικά μέσα, αλλά στο επίπεδο της ανάλυσης που κάνω τώρα αυτό δεν έχει και ιδιαίτερη σημασία. Αντίθετα, η περίοδος παρακμής κάθε μεγάλου πολιτισμού συνδέθηκε με έντονη εσωστρέφεια, απομονωτισμό, κλείσιμο συνόρων και αυτοπεριχαράκωση (στην τελική, για να πάρουμε ένα παράδειγμα από την πρόσφατη ιστορία, ποιος ήταν ο λόγος κατάρρευσης των καθεστώτων του υπαρκτού σοσιαλισμού?). Και όλοι αυτοί οι μεγάλοι πολιτισμοί ήταν γεωγραφικά περιορισμένοι. Ξεκίνησαν από κάποια κοιτίδα κι εξαπλώθηκαν σιγά σιγά (ή γρήγορα γρήγορα) σε ευρύτερες εκτάσεις και σε μεγαλύτερους πληθυσμούς, είτε με το εμπόριο, την κουλτούρα και τις τέχνες τους είτε με τη δύναμη των όπλων. Σήμερα όμως μιλάμε για παγκόσμιο χωριό, παγκοσμιοποίηση, σταδιακή κατάργηση των συνόρων, υπερεθνικούς σχηματισμούς και άλλα τέτοια ωραία ή χαζά, ανάλογα πώς τα αντιλαμβάνεται ο καθένας. Πάντως γεγονός είναι ότι ισχύουν σε μεγάλο βαθμό. Αυτή τη στιγμή υπάρχει ένας αναδυόμενος παγκόσμιος πολιτισμός και υπάρχει και το μέσο έκφρασης του, το Διαδίκτυο όπου γίνεται, σε πρωτοφανή για την ανθρώπινη ιστορία βαθμό, ελεύθερη διακίνηση κι ανταλλαγή ιδεών, απόψεων, κουλτούρας. Το Διαδίκτυο είναι η παγκόσμια βιβλιοθήκη όπου ο καθένας μπορεί να έχει εύκολη και σχετικά φθηνή πρόσβαση (εκτός αν μιλάμε για τριτοκοσμικές βαλκανικές χώρες βέβαια), είναι μια παγκόσμια κιβωτός γνώσεων,ένα ασύλληπτο μωσαϊκό που συντίθεται από απειράριθμες ανθρώπινες ψηφίδες, είναι ένας ΠΑΓΚΟΣΜΙΟΣ ΝΟΥΣ εν γενέσει. Συνυπάρχουν τα διαμάντια με τα σκουπίδια, οι μεγαλοφυείς απόψεις κι οι απολύτως παρανοϊκές, ναι, αυτό είναι γεγονός. Όμως το ίδιο δε συμβαίνει και στα κεφάλια του καθενός από εμάς, λίγο ή πολύ?
Να μη ξεφεύγω πολύ όμως. Ναι, υπάρχουν τεράστιες αντιφάσεις στον κόσμο μας, υπάρχει ο Μπους και η Αλ-Κάιντα (υπερβολικά πολλές ομοιότητες, ίδια σκατά, διαφωνεί κανείς?) από τη μία και από την άλλη ο Χάρολντ Πίντερ και ο Ντέιβιντ Λυντς, όμως στην τελική ποιος λέει ότι ένας πολιτισμός πρέπει να χαρακτηρίζεται από την ομοιομορφία και την ομαλή συνέχεια? Ο κάθε άνθρωπος είναι μια μικρογραφία της ανθρωπότητας ως σύνολο. Όπως κι ο κάθε ένας από εμάς εσωτερικά, έτσι κι η ανθρωπότητα χαρακτηρίζεται από αντικρουόμενες κι αλληλοαναιρούμενες απόψεις και συμπεριφορές, από νευρώσεις, κόμπλεξ, εκλάμψεις μεγαλείου κτλ κτλ. Είμαστε είτε το θέλουμε είτε όχι τα κύτταρα μιας ευρύτερης και ασήλλυπτης οντότητας.
Όλα τα παραπάνω ήταν μια προσπάθεια τεκμηρίωσης της άποψης μου ότι στις μέρες μας υφίσταται πλέον ένας παγκόσμιος πολιτισμός, κάτι πρωτοφανές στη γνωστή ανθρώπινη ιστορία. Στο σημείο αυτό μπορεί να μου πει κάποιος: "Πολύ ωραία. Στο παρελθόν όμως ρε φίλε τι γινόταν? Και τότε δεν αποτελούσαμε τα κύτταρα της ανθρωπότητας? Και τότε δεν υπήρχαν αντιφάσεις, συγκρούσεις κι όλα τα συμπαρομαρτυρούντα?Άρα σύμφωνα με τη λογική σου παγκόσμιος πολιτισμός θα πρέπει να υφίσταται ανέκαθεν". Η απάντηση είναι ότι στις μέρες μας υπάρχει μια ειδοποιός διαφορά. Η ραγδαία ανάπτυξη της τεχνολογίας τον περασμένο αιώνα μίκρυνε πολύ τις αποστάσεις, διευκόλυνε σε αφάνταστο βαθμό τις επικοινωνίες, κι έτσι άρχισε να φέρνει σε πιο γρήγορη κι άμεση επαφή τους ανθρώπους σε οποιοδήποτε σημείο του πλανήτη κι αν βρίσκονται. Το αποκορύφωμα ήρθε με το Ίντερνετ κι όλες τις ριζοσπαστικές αλλαγές που φέρνει η εισαγωγή του. Το Ίντερνετ αποτελεί πλέον σε μεγάλο βαθμό τον ολοένα διαμορφούμενο συνεκτικό ιστό του παγκόσμιου χωριού . Η ενημέρωση γίνεται ατομική, η πληροφορία απελευθερώνεται, η λογοκρισία είναι αδύνατον να εφαρμοστεί, οι δυνατότητες επικοινωνίας με τον οποιονδήποτε οπουδήποτε είναι πλέον τεράστιες. Ναι λοιπόν, για πρώτη φορά στην ιστορία μας μπορούμε να αρχίσουμε σιγά σιγά να λέμε ότι πατρίδα μας δεν είναι η Ελλάδα, η Αλβανία, ο Καναδάς, η Ρωσία. Πατρίδα μας είναι όλη η Γη.
Είπαμε όμως πριν ότι αναγκαία συνθήκη για να επιβιώσει ένας πολιτισμός είναι η επέκταση, οι νέες προκλήσεις, το να θέτουμε νέα σύνορα και να τα υπερβαίνουμε, η λήψη ρίσκων. Προς τα που όμως μπορεί να επεκταθεί ένας παγκόσμιος πολιτισμός? Κοιτίδα του, βάση του είναι ολόκληρος ο πλανήτης! Προς τα που μπορεί να πάει? Η απάντηση είναι, αναπόφευκτα, στο διάστημα, σε άλλους πλανήτες, σε άλλα άστρα.
Η υπάρχουσα κατάσταση βέβαια κάθε άλλο παρά ευνοεί τέτοια μεγαλεπήβολα σχέδια, όπως είδαμε και πιο πάνω. Για ένα τέτοιο εγχείρημα οι προοπτικές φαντάζουν από πολύ δυσοίωνες έως και ανύπαρκτες. Η διαστημική τεχνολογία έχει κάνει τεράστια βήματα προς τα πίσω και ας μην παραμυθιαζόμαστε από τις ενθουσιώδεις διακηρύξεις κι υποσχέσεις που ακούμε κατά καιρούς από τα ΜΜΕ ("ως το 2020 βάσεις στον Άρη","πλημμυρίζει από τουρίστες σε λίγα χρόνια το διάστημα", "εγκαινιάζει σήμερα ο Υπουργός Ανάπτυξης τη νέα γραμμή του τρόλλεϋ Κολιάτσου-Θάλασσα της Γαλήνης" κι άλλα τέτοια ωραία), καθώς είδαμε ότι η ίδια η NASA έχει ανακοινώσει (κι αυτό μπορείτε να το δείτε και στην επίσημη σελίδα της www.nasa.gov) πως αναμένεται να επιστρέψουμε στο φεγγάρι το 2018! Φέξε μου και γλίστρησα, δηλαδή. Από την άλλη ο μέσος σημερινός άνθρωπος, όπως έλεγα και στο προηγούμενο post, προσπαθεί να εξοβελίσει από τη ζωή του κάθε ίχνος ρίσκου, δίψας για περιπέτεια και φαντασίας για χάρη της μακαριότητας του, της ασφάλειας του και της ομαλής ζωής του. Σε αυτή του την προσπάθεια πολύτιμο αρωγό έχει τα Μέσα Μαζικής Μαλάκυνσης (που λέει κι ο Ιωαννίδης), των οποίων οι κατευθυντήριοι νόες έχοντας πολύ καλή γνώση της ψυχολογίας του μέσου ανθρώπου (οι ίδιοι δεν την διαμορφώνουν στην τελική?) τον υποβάλλουν σε ένα σκωτσέζικο ντους (δηλαδή από τη μία του λένε ότι σε καμιά δεκαριά χρόνια θα κάνουμε κρουαζιέρα στους δακτυλίους του Κρόνου κι από την άλλη εφευρίσκουν κάθε είδους απειλές όπως μετεωρίτες, κομήτες και άλλα καταστροφολογικά σενάρια, τα οποία προωθούνται και από τα μπλοκμπάστερ του Χόλιγουντ) δημιουργώντας έτσι ένα αληθινό χάος στο κεφάλι του, που καταλήγει να τον βυθίζει περισσότερο στην αδράνεια και την αποχαύνωση. Σε αυτό συντελεί κι η έλλειψη στοιχειώδους κρίσης από μεριάς του δέκτη, αλλά αυτό το ανέλυσα και στο προηγούμενο post, ήδη.
Έτσι, τελικά, ποια άστρα και ποιοι πλανήτες βρε παιδιά? Για τέτοια είμαστε τώρα? Πίσω ολοταχώς στη Γη μας. Στα σπιτάκια μας με τις τηλεορασούλες μας και την ησυχία μας. Εξάλλου η "καθημερινότητα" ήδη μας καταπνίγει με τις πολλές υποχρεώσεις της. Δεν μας παίρνει να πετάμε στα σύννεφα, πάρτε το χαμπάρι! Δώσε μας κι άλλο "ρεαλισμό" και "λύσεις πρακτικές" και την ψυχή μας πάρε! Αλλά ξέχασα, την έχουμε βάλει ενέχυρο για το καινούριο ΔιακοποΔιαστημοΔάνειο. Δεν βαριέσαι, όταν το ξεπληρώσουμε σε 3258614862173628 δόσεις θα την πάρουμε πίσω!
...Μια από τις πιο συγκλονιστικές ταινίες που έχω δει είναι το 2001:A Space Odyssey. Το αριστούργημα αυτό, ιδωμένο από ένα άνθρωπο των αρχών του 21ου αιώνα, πέρα από το ότι μπορεί να το παραλληλίσει με ταινία του Αγγελόπουλου (λόγω των λίγων σχετικά διαλόγων, των μεγάλων σε διάρκεια πλάνων και της αργής σεναριακής πλοκής καθώς και της μουσικής υπόκρουσης) και να αρχίσει να χασμουριέται από τις πρώτες στιγμές της, θα του φανεί ως ένα τραβηγμένο σενάριο επιστημονικής φαντασίας και αρκετά ρομαντικό με τα σημερινά δεδομένα. Όμως η αλήθεια είναι ότι για το 1968 κάθε άλλο παρά τραβηγμένο φάνταζαν αυτά που διαπραγματευόταν η ταινία καθώς θυμηθείτε ότι βρισκόμασταν μόλις ένα χρόνο πριν ο άνθρωπος πατήσει στο φεγγάρι. Άρα τι πιο αναμενόμενο από το να υποθέσει κανείς ότι το 2001 θα έχουμε βάσεις στη Σελήνη και θα ταξιδεύουμε προς το Δία. Γεγονός είναι ότι ο συνδυασμός Κιούμπρικ-Άρθουρ Κλαρκ ήταν εκρηκτικός και η συνεργασία αυτών των δύο μεγαλοφυϊών είχε ως αποτέλεσμα ένα αληθινό έργο τέχνης που θα μείνει κλασσικό στον αιώνα τον άπαντα.
Όταν είδα το τέλος της ταινίας μου πήρε κάποια λεπτά για να συνειδητοποιήσω τι είδα. Όταν τελικά αυτό συνέβη ανατρίχιασα σύγκορμος (και τώρα που το σκέφτομαι το ίδιο παθαίνω)! Με έναν πολύ παραστατικό τρόπο, σε μια από τις κορυφαίες αλληγορικές (σε πρώτο επίπεδο αλληγορική) σκηνές στην ιστορία του σινεμά, μια σκηνή βαθύτατα μυστικιστική, βλέπουμε το επόμενο στάδιο της εξέλιξης του ανθρώπου που είναι: Ο θάνατος του παλαιού ανθρώπου, έτσι όπως τον ξέρουμε, κι η αντικατάσταση του από τον επόμενο κρίκο της ατέρμονης αλυσίδας της εξέλιξης, από το παιδί των αστεριών.
Τα παιδιά των αστεριών δεν "θρώσκουσι άνω" απλά. Αυτή είναι η βάση τους, από εκεί ξεκινάνε βέβαια, αλλά...δεν αρκούνται σε αυτό. Το όραμα των πρώιμων μορφών ανάπτυξης τους (που ήδη κυκλοφορούν γύρω μας) είναι να γνωρίσουν αυτό το "άνω" από κοντά, να έχουν μια γεύση από πρώτο χέρι του τι αφορά αυτό το "άνω", το οποίο δεν είναι μόνο "άνω" βέβαια αλλά είναι και "έσω". Είναι η μειοψηφία και το γνωρίζουν πολύ καλά αυτό. Πάντα όμως στην ανθρώπινη ιστορία οι πρωτοπόροι, οι πιονιέροι, αυτοί που άνοιγαν με δική τους ευθύνη τους νέους δρόμους ήταν οι λίγοι. Αυτοί χάραζαν την πορεία στα τυφλά, αυτοί χαρτογραφούσαν την κάθε terra incognita και οι πολλοί στη συνέχεια ακολουθούσαν. Αυτοί οι λίγοι πότε όμως δεν ήταν μόνο γενετικά προδιαγεγραμμένοι. Γενετικά προδιαγεγραμμένος για το κάτι πααρπάνω είναι σχεδόν ο κάθε άνθρωπος. Ο καθένας από εμάς κρύβει μέσα του ένα παιδί των άστρων που τελεί εν υπνώσει. Στο χέρι μας είναι να βρούμε πώς να το ξυπνήσουμε. Αν θέλουμε (ή αντέχουμε) να το ξυπνήσουμε, that is...
Ad astra per aspera...
-Στις 27 Ιανουαρίου 1967 οι αστροναύτες Γκρίσομ, Τσάφι και Γουάιτ που επρόκειτο να αποτελέσουν το πλήρωμα της πρώτης πτήσης του προγράμματος Apollo καίγονται ζωντανοί μέσα στην κάψουλα όπου γινόταν μια εξομοίωση της επικείμενης πτήσης τους.
-Στις 28 Ιανουαρίου του 1986 το διαστημικό λεωφορείο Τσάλεντζερ εκρήγνυται ελάχιστα λεπτά μετά την απογείωση του από το ακρωτήριο Κανάβεραλ παρασέρνοντας στο θάνατο το 7μελές πλήρωμα του. Η πτήση αυτή είχε ιδιαίτερα συμβολικό χαρακτήρα καθώς για πρώτη φορά συμμετείχε ένας απλός πολίτης σε μια διαστημική αποστολή, μια νεαρή Αμερικάνα δασκάλα.
-Και στις 1 Φεβρουαρίου του 2003 το διατημικό λεωφορείο Κολούμπια εκρήγνυται πάνω από το Τέξας, ενώ επέστρεφε στο ακρωτήριο Κέννεντυ από μια 16ήμερη αποστολή σε τροχιά γύρω από τη Γη. Άμεσο θάνατο βρίσκουν και τα 7 μέλη του πληρώματος του, μεταξύ των οποίων και ο πρώτος Ισραηλινός άνθρωπος στο διάστημα.
Αυτά τα 3 γεγονότα σημάδεψαν ανεξίτηλα την προσπάθεια του ανθρώπου για την εξερεύνηση του διαστήματος. Στην πρώτη περίπτωση οι συνέπειες του τραγικού δυστυχήματος των αστροναυτών του Apollo 1 ήταν ότι οι τεχνικοί της NASA έμαθαν από τα λάθη τους, έκαναν τις απαραίτητες διορθωτικές προσαρμογές, είχαν από πίσω τους και τεράστια κρατική συμπαράσταση αλλά και ευρεία λαϊκή συναίνεση, κι έτσι μόλις μετά από 2,5 χρόνια το όνειρο πήρε σάρκα και οστά και στις 20 Ιουλίου του '69 ο άνθρωπος πάταγε στο φεγγάρι. Στις άλλες περιπτώσεις όμως η διαστημική εξερεύνηση έκανε πολλά βήματα προς τα πίσω. Η καταστροφή του Τσάλεντζερ κλόνισε την πίστη του κοινού ως προς την αξιοπιστία των διαστημικών αποστολών (καταλυτικό ρόλο σε αυτό έπαιξε και η παρουσία της δασκάλας που έλεγα πιο πάνω), έκανε τους ανθρώπους της NASA να γίνουν πολύ πιο προσεκτικοί και υπέρ του δέοντος διστακτικοί και αναβλητικοί στα επόμενα σχέδια τους και την αμερικανική κυβέρνηση να γίνει πολύ πιο φειδωλή ως προς τη χρηματοδότηση των διαστημικών προγραμμάτων. Τα πράγματα έγιναν ακόμη πιο στενάχωρα για τη NASA μετά την πρόσφατη τραγωδία του Κολούμπια.Μόλις πέρσι, 2 χρόνια μετά την καταστροφή αυτή, αποτόλμησε η ΝASA να πραγματοποιήσει ξανά εκτόξευση επανδρωμένου πυραύλου στο Διάστημα. Και αυτή τη στιγμή το πλάνο της είναι να επιστρέψει ο άνθρωπος στο φεγγάρι το 2018, δηλαδή σχεδόν 50 χρόνια μετά από τότε που το επισκέφτηκε για πρώτη φορά! Και για τη συνέχεια το πρόγραμμα έχει Άρη (σιγά σιγά) και βλέπουμε...
Πρεσβεύω μια άποψη. Ο άνθρωπος πρέπει να φύγει από τη Γη και να επεκταθεί σε άλλους πλανήτες και σε άλλα ηλιακά συστήματα. Δεν τον χωράει πια η Γη. Ο πλανήτης είναι πολύ μικρός για εμάς. Δεν είναι μόνο ζήτημα του να εξερευνήσουμε το αχανές διάστημα ικανοποιώντας την περιέργεια μας και τη διάθεση μας για διαστημικές περιπέτειες. Σαφώς και αυτό παίζει πολύ σημαντικό ρόλο και είναι βασικό στοιχείο της ανθρώπινης ψυχοσύνθεσης (αν και στους περισσότερους σύγχρονους ανθρώπους έχει εξασθενήσει πολύ) όμως για μένα προέχει κάτι άλλο. Κι αυτό είναι η επιβίωση, καταρχήν, κι η εξέλιξη του ανθρώπινου είδους (αν και για μένα επιβίωση κι εξέλιξη είναι ταυτόσημες έννοιες, αφού ζωή=κίνηση, αλλαγή, διαρκής προσαρμογή και συνεπώς εξέλιξη=επιβίωση). Όσο ο άνθρωπος κλείνεται στο καβούκι του, επιθυμεί ησυχία, τάξη κι ασφάλεια και αποφεύγει το ρίσκο στη ζωή του όπως η διάολος το λιβάνι, τόσο πιο πολύ βαδίζει προς τον οριστικό θάνατο και την εξάλειψη. Η φτιάξη μας δεν συμβιβάζεται με τον περιορισμό και την περιχαράκωση. Η περιθωριοποίηση κι η απομόνωση είναι αλάνθαστη συνταγή παρακμής, κατάπτωσης και τελικά καταστροφής. Μας το διδάσκει η ανθρώπινη ιστορία. Η περίοδος ακμής του κάθε πολιτισμού συνδέθηκε με την εξωστρέφεια, την εξερεύνηση, την περιπέτεια, το σπάσιμο των συνόρων και το άνοιγμα νέων οριζόντων. Εντάξει, άλλοτε με ειρηνικά και άλλοτε με πολεμικά μέσα, αλλά στο επίπεδο της ανάλυσης που κάνω τώρα αυτό δεν έχει και ιδιαίτερη σημασία. Αντίθετα, η περίοδος παρακμής κάθε μεγάλου πολιτισμού συνδέθηκε με έντονη εσωστρέφεια, απομονωτισμό, κλείσιμο συνόρων και αυτοπεριχαράκωση (στην τελική, για να πάρουμε ένα παράδειγμα από την πρόσφατη ιστορία, ποιος ήταν ο λόγος κατάρρευσης των καθεστώτων του υπαρκτού σοσιαλισμού?). Και όλοι αυτοί οι μεγάλοι πολιτισμοί ήταν γεωγραφικά περιορισμένοι. Ξεκίνησαν από κάποια κοιτίδα κι εξαπλώθηκαν σιγά σιγά (ή γρήγορα γρήγορα) σε ευρύτερες εκτάσεις και σε μεγαλύτερους πληθυσμούς, είτε με το εμπόριο, την κουλτούρα και τις τέχνες τους είτε με τη δύναμη των όπλων. Σήμερα όμως μιλάμε για παγκόσμιο χωριό, παγκοσμιοποίηση, σταδιακή κατάργηση των συνόρων, υπερεθνικούς σχηματισμούς και άλλα τέτοια ωραία ή χαζά, ανάλογα πώς τα αντιλαμβάνεται ο καθένας. Πάντως γεγονός είναι ότι ισχύουν σε μεγάλο βαθμό. Αυτή τη στιγμή υπάρχει ένας αναδυόμενος παγκόσμιος πολιτισμός και υπάρχει και το μέσο έκφρασης του, το Διαδίκτυο όπου γίνεται, σε πρωτοφανή για την ανθρώπινη ιστορία βαθμό, ελεύθερη διακίνηση κι ανταλλαγή ιδεών, απόψεων, κουλτούρας. Το Διαδίκτυο είναι η παγκόσμια βιβλιοθήκη όπου ο καθένας μπορεί να έχει εύκολη και σχετικά φθηνή πρόσβαση (εκτός αν μιλάμε για τριτοκοσμικές βαλκανικές χώρες βέβαια), είναι μια παγκόσμια κιβωτός γνώσεων,ένα ασύλληπτο μωσαϊκό που συντίθεται από απειράριθμες ανθρώπινες ψηφίδες, είναι ένας ΠΑΓΚΟΣΜΙΟΣ ΝΟΥΣ εν γενέσει. Συνυπάρχουν τα διαμάντια με τα σκουπίδια, οι μεγαλοφυείς απόψεις κι οι απολύτως παρανοϊκές, ναι, αυτό είναι γεγονός. Όμως το ίδιο δε συμβαίνει και στα κεφάλια του καθενός από εμάς, λίγο ή πολύ?
Να μη ξεφεύγω πολύ όμως. Ναι, υπάρχουν τεράστιες αντιφάσεις στον κόσμο μας, υπάρχει ο Μπους και η Αλ-Κάιντα (υπερβολικά πολλές ομοιότητες, ίδια σκατά, διαφωνεί κανείς?) από τη μία και από την άλλη ο Χάρολντ Πίντερ και ο Ντέιβιντ Λυντς, όμως στην τελική ποιος λέει ότι ένας πολιτισμός πρέπει να χαρακτηρίζεται από την ομοιομορφία και την ομαλή συνέχεια? Ο κάθε άνθρωπος είναι μια μικρογραφία της ανθρωπότητας ως σύνολο. Όπως κι ο κάθε ένας από εμάς εσωτερικά, έτσι κι η ανθρωπότητα χαρακτηρίζεται από αντικρουόμενες κι αλληλοαναιρούμενες απόψεις και συμπεριφορές, από νευρώσεις, κόμπλεξ, εκλάμψεις μεγαλείου κτλ κτλ. Είμαστε είτε το θέλουμε είτε όχι τα κύτταρα μιας ευρύτερης και ασήλλυπτης οντότητας.
Όλα τα παραπάνω ήταν μια προσπάθεια τεκμηρίωσης της άποψης μου ότι στις μέρες μας υφίσταται πλέον ένας παγκόσμιος πολιτισμός, κάτι πρωτοφανές στη γνωστή ανθρώπινη ιστορία. Στο σημείο αυτό μπορεί να μου πει κάποιος: "Πολύ ωραία. Στο παρελθόν όμως ρε φίλε τι γινόταν? Και τότε δεν αποτελούσαμε τα κύτταρα της ανθρωπότητας? Και τότε δεν υπήρχαν αντιφάσεις, συγκρούσεις κι όλα τα συμπαρομαρτυρούντα?Άρα σύμφωνα με τη λογική σου παγκόσμιος πολιτισμός θα πρέπει να υφίσταται ανέκαθεν". Η απάντηση είναι ότι στις μέρες μας υπάρχει μια ειδοποιός διαφορά. Η ραγδαία ανάπτυξη της τεχνολογίας τον περασμένο αιώνα μίκρυνε πολύ τις αποστάσεις, διευκόλυνε σε αφάνταστο βαθμό τις επικοινωνίες, κι έτσι άρχισε να φέρνει σε πιο γρήγορη κι άμεση επαφή τους ανθρώπους σε οποιοδήποτε σημείο του πλανήτη κι αν βρίσκονται. Το αποκορύφωμα ήρθε με το Ίντερνετ κι όλες τις ριζοσπαστικές αλλαγές που φέρνει η εισαγωγή του. Το Ίντερνετ αποτελεί πλέον σε μεγάλο βαθμό τον ολοένα διαμορφούμενο συνεκτικό ιστό του παγκόσμιου χωριού . Η ενημέρωση γίνεται ατομική, η πληροφορία απελευθερώνεται, η λογοκρισία είναι αδύνατον να εφαρμοστεί, οι δυνατότητες επικοινωνίας με τον οποιονδήποτε οπουδήποτε είναι πλέον τεράστιες. Ναι λοιπόν, για πρώτη φορά στην ιστορία μας μπορούμε να αρχίσουμε σιγά σιγά να λέμε ότι πατρίδα μας δεν είναι η Ελλάδα, η Αλβανία, ο Καναδάς, η Ρωσία. Πατρίδα μας είναι όλη η Γη.
Είπαμε όμως πριν ότι αναγκαία συνθήκη για να επιβιώσει ένας πολιτισμός είναι η επέκταση, οι νέες προκλήσεις, το να θέτουμε νέα σύνορα και να τα υπερβαίνουμε, η λήψη ρίσκων. Προς τα που όμως μπορεί να επεκταθεί ένας παγκόσμιος πολιτισμός? Κοιτίδα του, βάση του είναι ολόκληρος ο πλανήτης! Προς τα που μπορεί να πάει? Η απάντηση είναι, αναπόφευκτα, στο διάστημα, σε άλλους πλανήτες, σε άλλα άστρα.
Η υπάρχουσα κατάσταση βέβαια κάθε άλλο παρά ευνοεί τέτοια μεγαλεπήβολα σχέδια, όπως είδαμε και πιο πάνω. Για ένα τέτοιο εγχείρημα οι προοπτικές φαντάζουν από πολύ δυσοίωνες έως και ανύπαρκτες. Η διαστημική τεχνολογία έχει κάνει τεράστια βήματα προς τα πίσω και ας μην παραμυθιαζόμαστε από τις ενθουσιώδεις διακηρύξεις κι υποσχέσεις που ακούμε κατά καιρούς από τα ΜΜΕ ("ως το 2020 βάσεις στον Άρη","πλημμυρίζει από τουρίστες σε λίγα χρόνια το διάστημα", "εγκαινιάζει σήμερα ο Υπουργός Ανάπτυξης τη νέα γραμμή του τρόλλεϋ Κολιάτσου-Θάλασσα της Γαλήνης" κι άλλα τέτοια ωραία), καθώς είδαμε ότι η ίδια η NASA έχει ανακοινώσει (κι αυτό μπορείτε να το δείτε και στην επίσημη σελίδα της www.nasa.gov) πως αναμένεται να επιστρέψουμε στο φεγγάρι το 2018! Φέξε μου και γλίστρησα, δηλαδή. Από την άλλη ο μέσος σημερινός άνθρωπος, όπως έλεγα και στο προηγούμενο post, προσπαθεί να εξοβελίσει από τη ζωή του κάθε ίχνος ρίσκου, δίψας για περιπέτεια και φαντασίας για χάρη της μακαριότητας του, της ασφάλειας του και της ομαλής ζωής του. Σε αυτή του την προσπάθεια πολύτιμο αρωγό έχει τα Μέσα Μαζικής Μαλάκυνσης (που λέει κι ο Ιωαννίδης), των οποίων οι κατευθυντήριοι νόες έχοντας πολύ καλή γνώση της ψυχολογίας του μέσου ανθρώπου (οι ίδιοι δεν την διαμορφώνουν στην τελική?) τον υποβάλλουν σε ένα σκωτσέζικο ντους (δηλαδή από τη μία του λένε ότι σε καμιά δεκαριά χρόνια θα κάνουμε κρουαζιέρα στους δακτυλίους του Κρόνου κι από την άλλη εφευρίσκουν κάθε είδους απειλές όπως μετεωρίτες, κομήτες και άλλα καταστροφολογικά σενάρια, τα οποία προωθούνται και από τα μπλοκμπάστερ του Χόλιγουντ) δημιουργώντας έτσι ένα αληθινό χάος στο κεφάλι του, που καταλήγει να τον βυθίζει περισσότερο στην αδράνεια και την αποχαύνωση. Σε αυτό συντελεί κι η έλλειψη στοιχειώδους κρίσης από μεριάς του δέκτη, αλλά αυτό το ανέλυσα και στο προηγούμενο post, ήδη.
Έτσι, τελικά, ποια άστρα και ποιοι πλανήτες βρε παιδιά? Για τέτοια είμαστε τώρα? Πίσω ολοταχώς στη Γη μας. Στα σπιτάκια μας με τις τηλεορασούλες μας και την ησυχία μας. Εξάλλου η "καθημερινότητα" ήδη μας καταπνίγει με τις πολλές υποχρεώσεις της. Δεν μας παίρνει να πετάμε στα σύννεφα, πάρτε το χαμπάρι! Δώσε μας κι άλλο "ρεαλισμό" και "λύσεις πρακτικές" και την ψυχή μας πάρε! Αλλά ξέχασα, την έχουμε βάλει ενέχυρο για το καινούριο ΔιακοποΔιαστημοΔάνειο. Δεν βαριέσαι, όταν το ξεπληρώσουμε σε 3258614862173628 δόσεις θα την πάρουμε πίσω!
...Μια από τις πιο συγκλονιστικές ταινίες που έχω δει είναι το 2001:A Space Odyssey. Το αριστούργημα αυτό, ιδωμένο από ένα άνθρωπο των αρχών του 21ου αιώνα, πέρα από το ότι μπορεί να το παραλληλίσει με ταινία του Αγγελόπουλου (λόγω των λίγων σχετικά διαλόγων, των μεγάλων σε διάρκεια πλάνων και της αργής σεναριακής πλοκής καθώς και της μουσικής υπόκρουσης) και να αρχίσει να χασμουριέται από τις πρώτες στιγμές της, θα του φανεί ως ένα τραβηγμένο σενάριο επιστημονικής φαντασίας και αρκετά ρομαντικό με τα σημερινά δεδομένα. Όμως η αλήθεια είναι ότι για το 1968 κάθε άλλο παρά τραβηγμένο φάνταζαν αυτά που διαπραγματευόταν η ταινία καθώς θυμηθείτε ότι βρισκόμασταν μόλις ένα χρόνο πριν ο άνθρωπος πατήσει στο φεγγάρι. Άρα τι πιο αναμενόμενο από το να υποθέσει κανείς ότι το 2001 θα έχουμε βάσεις στη Σελήνη και θα ταξιδεύουμε προς το Δία. Γεγονός είναι ότι ο συνδυασμός Κιούμπρικ-Άρθουρ Κλαρκ ήταν εκρηκτικός και η συνεργασία αυτών των δύο μεγαλοφυϊών είχε ως αποτέλεσμα ένα αληθινό έργο τέχνης που θα μείνει κλασσικό στον αιώνα τον άπαντα.
Όταν είδα το τέλος της ταινίας μου πήρε κάποια λεπτά για να συνειδητοποιήσω τι είδα. Όταν τελικά αυτό συνέβη ανατρίχιασα σύγκορμος (και τώρα που το σκέφτομαι το ίδιο παθαίνω)! Με έναν πολύ παραστατικό τρόπο, σε μια από τις κορυφαίες αλληγορικές (σε πρώτο επίπεδο αλληγορική) σκηνές στην ιστορία του σινεμά, μια σκηνή βαθύτατα μυστικιστική, βλέπουμε το επόμενο στάδιο της εξέλιξης του ανθρώπου που είναι: Ο θάνατος του παλαιού ανθρώπου, έτσι όπως τον ξέρουμε, κι η αντικατάσταση του από τον επόμενο κρίκο της ατέρμονης αλυσίδας της εξέλιξης, από το παιδί των αστεριών.
Τα παιδιά των αστεριών δεν "θρώσκουσι άνω" απλά. Αυτή είναι η βάση τους, από εκεί ξεκινάνε βέβαια, αλλά...δεν αρκούνται σε αυτό. Το όραμα των πρώιμων μορφών ανάπτυξης τους (που ήδη κυκλοφορούν γύρω μας) είναι να γνωρίσουν αυτό το "άνω" από κοντά, να έχουν μια γεύση από πρώτο χέρι του τι αφορά αυτό το "άνω", το οποίο δεν είναι μόνο "άνω" βέβαια αλλά είναι και "έσω". Είναι η μειοψηφία και το γνωρίζουν πολύ καλά αυτό. Πάντα όμως στην ανθρώπινη ιστορία οι πρωτοπόροι, οι πιονιέροι, αυτοί που άνοιγαν με δική τους ευθύνη τους νέους δρόμους ήταν οι λίγοι. Αυτοί χάραζαν την πορεία στα τυφλά, αυτοί χαρτογραφούσαν την κάθε terra incognita και οι πολλοί στη συνέχεια ακολουθούσαν. Αυτοί οι λίγοι πότε όμως δεν ήταν μόνο γενετικά προδιαγεγραμμένοι. Γενετικά προδιαγεγραμμένος για το κάτι πααρπάνω είναι σχεδόν ο κάθε άνθρωπος. Ο καθένας από εμάς κρύβει μέσα του ένα παιδί των άστρων που τελεί εν υπνώσει. Στο χέρι μας είναι να βρούμε πώς να το ξυπνήσουμε. Αν θέλουμε (ή αντέχουμε) να το ξυπνήσουμε, that is...
Ad astra per aspera...
posted by spithas | 9:53 π.μ.
1 Comments:
Πολύ ενδιαφέρουσα τοποθέτηση, την προσυπογράφω με ενθουσιασμό. Διάβασε, αν θέλεις, και το δικό μου post για το θέμα. Για αναφορά πάνω στο τι μπορεί να συμβεί σε πολιτισμούς που εξελίσσονται σε στάση, προτείνω επίσης την πρόσφατη νουβέλα του Stross, Accelerando.
Δημοσίευση σχολίου
<< Home